Tìm hiểu một số nguyên tắc cơ bản và phương pháp điều trị bệnh cho gia súc

       Trong chăn nuôi gia súc với quy mô, mật độ chăn nuôi lớn như hiện nay luôn tiềm ẩn nhiều nguy cơ mắc cho gia súc và bệnh thường ghép với nhiều bệnh khác nhau dẫn đến khó chẩn đoán làm ảnh hưởng đến hiệu quả công tác điều trị bệnh cho gia súc. Để đảm bảo điều trị bệnh cho gia súc được kết quả như mong muốn, ta phải nắm vững các nguyên tắc trong điều trị.

       1. Nguyên tắc cơ bản trong điều trị bệnh

       * Nguyên tắc sinh lý

      Các chức năng trong cơ thể được điều khiển bởi hệ thần kinh trung ương. Khi gia súc bị bệnh làm cho thần kinh trung ương bị rối loạn, dẫn tới chức năng sinh  lý bị xáo trộn. Từ đó mà cơ thể bị suy yếu tạo điều  kiện thuận lợi cho mầm bệnh phát triển và gây bệnh. Đồng thời một số chức năng sinh lý bị rối loạn nghiêm trọng có thể đe dọa đến tính mạng của gia súc. Do vậy điều trị ta phải tìm mọi biện pháp để ổn định thần kinh, đưa các chức năng sinh lý bị rối loạn trở về trạng thái ổn định.

        Điều chỉnh khẩu phần ăn, tạo điều kiện bầu tiểu khí hậu thích hợp, giảm bớt kích thích ngoại cảnh, tìm mọi biện pháp tăng sức đề kháng cho cơ thể như: cần dùng thuốc bổ, thuốc trợ sức để hồi phục và tăng cường sức đề kháng của cơ thể chống lại mầm bệnh một cách hữu hiệu.

        * Nguyên tắc chủ động tích cực

        Nguyên tắc này đòi hỏi người bác sỹ hay kỹ thuật viên phải nhiệt tình, có lương tâm, can thiệp sớm, tích cự điều trị, điều trị kịp thời. Nội dung của các nguyên tắc  này có mấy điểm  chính sau:

       - Phát hiện bệnh sớm: dùng mọi biện pháp chẩn đoán để phát hiện bệnh,điều trị càng sớm thì kết quả khỏi bệnh càng cao và giảm được chi phí điều trị.

       - Chẩn đoán bệnh sớm và trị liệu: kết quả điều trị phụ thuộc khá nhiều vào kết quả chẩn đoán. Chủ động tích cực trong chẩn đoán không chỉ phát hiện bệnh sớm mà còn tiên lượng các khả năng bệnh phát triển và biến chứng để có biện pháp trị liệu dự phòng bao vây bệnh.

        - Dự phòng các tai biến xẩy ra trong quá trình điều trị bệnh. Ví dụ, trong bệnh chướng hơi dạ có có thể dẫn đến ngạt thở mà chết do vậy trong điều trị cần theo dõi quá trình lên men của dạ cỏ.

      * Nguyên tắc tổng hợp

      Dùng mọi biện pháp điều trị có thể dùng được để chặn đứng sự phát triển của mầm bệnh và tiêu diệt chúng. Nghĩa là thuốc tây kết hợp với thuốc nam, dùng thuốc kết hợp với cải thiện đời sống của động vật mắc bệnh; tăng cường sức đề kháng  cho cơ thể; kết hợp thuốc chữa nguyên nhân với thuốc chữa triệu chứng và các thuốc bổ dưỡng khác.

     * Điều trị theo từng cá thể

     Tránh hiện tượng không khám mà kê đơn, điều trị bệnh mà không cụ thể con vật. Vì vậy cần khám bệnh trên thì rồi mới kê đơn điều trị, phải xem xét mức độ khỏe yếu của con vật, bệnh tiến triển ở giai đoạn nào để có thể tăng hoặc giảm liều thuốc nhằm đạt kết quả cao nhất. Ví dụ:  bệnh bội thực dạ cỏ người ta dùng phương pháp kê dơn, nhưng khi gia súc chửa ta không dùng vì để tránh bị xẩy thai do đó người bác sỹ phải trực tiếp khám đưa ra phác đồ điều trị.

       2. Các phương pháp điều trị bệnh

        * Điều trị bằng thuốc

      Điều trị bằng thuốc là phương pháp thường dùng và hữu hiệu nhất. Dùng thuốc đưa vào cơ thể để chuyển cơ năng bị rối loạn, hư hỏng về trạng thái bình thường. Dùng thuốc điều trị có mấy cách sau đây:

      - Thuốc điều trị bệnh nguyên nhân: khi biết được nguyên nhân gây bệnh thì dùng các thuốc đặc hiệu để kìm hãm và tiêu diệt nguyên nhân đó.

       - Điều trị theo cách sinh bệnh: mỗi bệnh có một quá trình sinh bệnh riêng. Ta dựa vào cơ chế sinh bệnh và điều trị:

        Ví dụ: trong bệnh kí sinh trùng máu sẽ gây thiếu máu sẽ gây cho gia súc. Ngoài ra dùng thuốc chữa nguyên nhân ta cần bổ sung máu như: tiếp máu dùng thuốc kích thích tạo máu và bổ xung các nguyên liệu cần thiết cho sự tạo máu vào thức ăn.

     - Thuốc điều trị triệu chứng: những bệnh nặng sẽ gây rối loạn các chức năng sinh lý nặng có thể làm cho gia súc chết. Vì vậy, ta cần dùng thuốc để ổn định các chức năng bị rối loạn. Ví dụ: bệnh tụ huyết trùng heo nguyên nhân gây bệnh lớn là  vi khuẩn ta dùng thuốc Streptomycin để diệt vi khuẩn. Gọi là thuốc chữa nguyên nhân.

       Dùng thuốc hạ sốt, giảm ho, chống xuất huyết... được gọi là thuốc chữa triệu trứng.

      * Phương pháp vật lý

       Các nhân tố vật lí như: ánh sáng, nước, nhiệt điện, lực ma sát... được dùng vào chữa bệnh.

      + Quang liệu pháp: dùng ánh sáng tự nhiên hoặc nhân tạo để điều trị:

      - Ánh sáng tự nhiên: ta thường cho gia súc tắm nắng vào buổi sáng để điều trị các bệnh còi cọc, chậm lớn ở gia súc non, xúc tiến quá trình trao đổi chất điều trị bệnh còi xương, mềm xương.

     - Dùng ánh sáng nhân tạo: dùng ánh sáng điện chiếu sáng cho con vật có tác dụng sưởi ấm. Với đèn có cường độ lớn từ 150-200w có tác dụng tiêu viêm, giảm đau cục bộ. Trong những trường hợp đặc biệt có thể dùng đèn hồng ngoại, tử ngoại để chữa bệnh. Thời gian chiếu đèn phụ thuộc vào từng bệnh và mục đích chiếu đèn để chữa các bệnh  còi xương mềm xương sưởi ấm sát trùng...

        + Điều trị bằng nước

       - Tắm toàn thân: là phương pháp có tác dụng tốt và mau hồi phục sức khỏe cho con vật sau khi làm việc mệt. Điều hòa tác động của  nhiệt độ mùa hè. Về phương diện điều trị tắm còn phòng trị được các bệnh ngoài da như: gẻ, nấm.

         - Về mùa hè nên tắm vào buổi trưa khi có nhiệt độ cao nhất trong ngày.

        - Tắm cục bộ: thường dùng để ngâm phần dưới các chi thời gian từ 30 phút đến 2 giờ.

       - Ngâm nước lạnh (từ 8 đến 10^oC) để rửa chân chữa viêm đốt móng, bong gân, rãn gân. Có thể  ngâm ở  dòng nước chảy hoặc ở tại chuồng bằng túi cao su hay bể tắm. Sau khi ngâm chân xong cần lau sạch móng để phòng cước chân.

         - Ngâm nước nóng 30 - 45^oC thường pha thêm thuốc sát trùng như axit phenic, axit boric, crezin 2-3% nhằm mục dích điều trị bệnh cục bộ.

          - Dội nước:

          Dội nước lạnh để hạ sốt khi cơ thể bị cảm nóng, viêm phổi.

          Dội nước ấm chữa bệnh cước chân.

         Dội nước nóng 50-55^oC chữa vết thương nhiễm trùng, viêm khớp; mỗi ngày dội 5 - 6 lần, mỗi lần 2-3 lít nước.

       Chườm nước: dùng miếng bông hoặc khăn mặt gấp nhiều lần nhúng vào nước hoặc dung dịch thuốc đặt lên chỗ đau buộc lại. Chườm nước cũng có thể chườm lạnh, nóng và rất nóng.

        Chườm lạnh: làm hạ nhiệt, co mạch chữa bệnh viêm mới phát: như xung huyết não, vêm màng não, viêm gân, viêm khớp, chỗ sưng đau chú ý cần dội nước lạnh nên khăn và thay khăn liên tục.

       Chườm nóng 40-45^oC trị vết thương nhiễm trùng nặng, cước chân, nhọt bọc. Nước đắp có thể pha thêm 9% muối ăn khi chữa vết thương nhẹ, hoặc pha thêm 3% crezin hay pha thêm a xit phenic để chữa vêt thương nặng

        + Điều trị bằng nhiệt

        - Nhiệt độ ấm nóng: là dùng nhiệt độ nóng để điều trị, phương pháp này giống như chườm nước nóng.

       - Nhiệt độ khô nóng: dùng lá xoan hơ nóng áp vào thành ngực thành ngực, thành  để chữa viêm phổi, bệnh không tiêu ở dạ cỏ, chướng bụng đầy hơi, ăn  không tiêu. Dùng muối, cám rang nống đắp vào chỗ sưng đau, làm tan máu ở chỗ viêm sưng.

       + Nhiệt độ thấp: thường ít vào điều trị, trên thực tế chủ yếu nhiệt độ thấp được dùng hạ sốt cho cơ thể như ngâm chân vào nước lạnh. đắp nước lạnh vào đầu.

     * Điều trị bằng xoa bóp

       + Dùng tay để xoa bóp da và vùng dưới da để đẩy mạnh lưu thông máu và dịch lâm ba giúp cho giảm đau, giảm xung huyết.

       + Xoa bóp toàn thân hay cục bộ bằng búi rơm đã dược nhúng thuốc sát ở ngực bụng để giảm viêm cục bộ hoặc viêm bên trong (viêm phổi, viêm thận).

          Xoa nắn vùng khớp để chữa bong gân, sai khớp, viêm lâm ba quản, bại liệt. Trước khi xoa cần cát lông, rồi bôi dầu trơn dùng bàn tay ngón tay xoa theo chiều máu chảy trong tĩnh mạch. Vùng khớp thì xoa tròn quanh khớp. Mỗi ngày xoa 2-3 lần, mỗi lần 10 -15 phút. Không nên dùng thuốc có tính độc cao để xoa bóp để đề phòng ngộ độc.

          * Điều trị bằng Protein liệu pháp: tiêm lòng trắng trứng hay sữa đã tác bơ.

         + Nguyên lý: khi protein vào cơ thể nó phân giải thành các đoạn Polypeptd, các loại aminoacid... nó kích thích chức năng phòng vệ cơ thể và làm tăng bạch cầu đặc biệt là bạch cầu đa nhân trung tính, tăng cường thực bào và tăng cường quá trình trao đổi chẩt trong cơ thể.

         * Huyết liệu pháp

        Điều trị giống như Protein liệu pháp nhưng tác dụng lại phức tạp hơn vì ngoại protein nó còn thành phần hữu hình, do vậy ngoài chức năng kích thích đặc hiệu còn kích thích cơ quan tạo máu để sản sinh ra huyết cầu và bạch cầu.

        + Cách điều trị: người ta có thể dùng máu cùng loài; hoặc dùng máu khác loài như (bò tiêm cho lợn); dùng máu bản thân.

        *  Điều trị bằng tổ chức liệu pháp (Filatov)

        + Nguyên lý: những mô bào hay tế bào động, thực vật khi tách ra khỏi cơ thể nó chưa ngừng trao đổi chất ở mức độ nhất định, khi đặt nó vào điều kiện bất lợi như: (tủ lạnh, tia hồng ngoại, thiếu ánh sáng...), những mô, tế bào này sinh ra một chất duy trì sự sống ở mức độ tối thiểu những chất đó gọi là kích sinh tố, bản chất của nó là acid hữu cơ chủ yếu là acid dicacbonic, oxydicacbonic.... khi đưa vào cơ thể nó kích thích thần kinh trung ương và thần kinh thực vật và từ đó hoạt hoá các men, trong cơ thể trong quá trình trao đổi chất kích thích hormol, sự hình thành miễn dịch, xúc tiến tiêu hoá, hấp thu, kích thích cơ quan tạo máu tăng tác dụng của thuốc khi kết hợp với kháng sinh.

        Ứng dụng: Điều trị các bệnh mãn tính (loét dạ dày, vết thương điều trị lâu ngày, chống còi cọc, suy dinh dưỡng, thiếu máu..).

         * Điều trị bằng Protein thuỷ phân

       - Do Protein liệu pháp hay gây dị ứng đối với cơ thể, vì vậy người ta thuỷ phân Protein bằng HCl hoặc men Pepsin ở nhiệt độ cao nó phân huỷ Polypeptis thành các acid amin. Dùng điều trị bệnh suy dinh dưỡng, thiếu máu, phòng bệnh lợn con phân trắng.

        * Điều trị bằng Novocain

        - Chủ yếu dùng để phong bế thần kinh, ngăn cản sự dẫn truyền xung động thần kinh đặc bịêt là thần kinh cảm giác. Ngăn cản sự tiến triển của bệnh.

TS. Vũ Đức Hạnh – Trưởng phòng Chuyển giao kỹ thuật nông nghiệp