Hướng dẫn phòng trừ sâu đục thân hai chấm

         Sâu đục thân 2 chấm hại lúa có tên khoa học là Scirpophaga incertulas. Thuộc họ Ngài Sáng (Pyralidae), bộ Cánh Vảy (Lepidoptera).

           1. Triệu chứng gây hại

          - Giai đoạn gieo mạ: Sâu đục thân lúa đục xuyên qua bẹ lá bên ngoài, đục vào đến nõn giữa, hút chất dinh dưỡng làm cây mạ bị chết khô, dảnh lúa bị héo. Cây mạ khi còn nhỏ bị hại có thể chết khô, nếu mạ đã lớn bị hại thì dễ bị đứt gốc khi nhổ mạ.

          - Giai đoạn lúa đẻ nhánh: Sâu đục vào phần dưới của thân, cắt đứt tổ chức bên trong phá hại chức năng dẫn nhựa làm cho lá non trước tiên bị cuốn dọc, có màu xanh tái sẫm, dần chuyển sang màu vàng và héo khô.

           - Giai đoạn lúa đứng cái làm đòng: Sâu non tập trung phá hại phía trong bẹ và đục vào ống.

           - Giai đoạn trổ bông: Sâu đục vào cuống bông, cắt đứt sự vận chuyển dinh dưỡng của bông lúa hoặc sâu tuổi nhỏ tập trung cắn nát đòng, bông lúa không trổ hoặc nếu trổ thì các hạt bị lép trắng (bạc bông).

            2. Đặc điểm hình thái

           Vòng đời của sâu đục thân 2 chấm hại lúa trung bình khoảng 47-71 ngày chia cho 4 giai đoạn:

Vòng đời của sâu đục thân 2 chấm

         - Trưởng thành màu trắng vàng hoặc vàng nhạt, mắt kép to đen. Cánh trước hình tam giác, mỗi bên có một chấm đen rất rõ. Cuối bụng có chùm lông màu vàng nhạt. Khi đậu có hình khum như mái nhà.

         + Ngài cái có thân màu trắng vàng hoặc vàng nhạt, cuối bụng có chùm lông màu vàng nhạt, giữa cánh trước có một chấm đen.

        + Ngài đực có đầu ngực và cánh trước màu nâu vàng nhạt hình tam giác, giữa cánh có một chấm đen. Từ đỉnh cánh đến mép sau có một vệt xiên màu nâu đen, mép ngoài cánh có 9 chấm đen nhỏ, mắt kép, to đen.

         - Trứng đẻ theo ổ, hình bầu dục ở giữa hơi gồ lên, có lớp lông tơ màu vàng phủ bên ngoài, khi mới đẻ trứng có màu trắng, sau chuyển ngà vàng, khi sắp nở trứng có màu đen, mỗi ổ có khoảng từ 50-150 trứng.

          - Sâu non có màu trắng sữa hoặc vàng nhạt, sâu tuổi 1 đầu có màu đen, tuổi 2 đến tuổi 5 có màu nâu. Chân bụng ít phát triển, móc bàn chân bụng có 28 cái xếp thành hình elip.

          - Nhộng mới vũ hoá có màu trắng sữa, sau chuyển màu vàng nhạt, nhộng cái có mầm chân sau tới đốt bụng thứ 5, nhộng đực tới đốt bụng thứ 8.

           3. Tập quán sinh sống và gây hại

          Ngài hoạt động về đêm, ban ngày ẩn nấp trong các bụi rậm gần nước, có tính hướng sáng mạnh. Chúng thường giao phối trong đêm và đêm sau có thể đẻ trứng. Ngài cái hoạt động mạnh từ 19 – 20h, ngài đực từ 23h – 1h sáng. Mỗi ngài cái có thể đẻ từ 1 – 5 ổ trứng, mỗi ổ có từ 100 – 150 quả. Trứng được đẻ ở chóp ngọn lúa trong thời kỳ mạ và khoảng gần giữa mặt trên hay dưới lá trong thời kỳ cấy.

          Sâu non khi nở gặm phá chất keo và lông phủ trên ổ trứng để chui ra. Nếu lúa đang ở thời kỳ mạ hoặc đẻ nhánh, sâu đục qua bẹ vào đến nõn giữa phá làm cho dảnh lúa bị héo. Nếu lúa sắp trỗ hoặc mới trỗ, sâu đục qua lá bao của đòng và chui vào giữa rồi bò xuống đục ăn điểm sinh trưởng, cắt đứt các mạch dẫn dinh dưỡng làm cho bông lép trắng (bạc bông), ảnh hưởng đến cây lúa và năng suất lúa. Nhộng làm ổ bên trong thân lúa và bướm vũ hóa từ đấy.

          Sâu đục thân hai chấm phá hại nặng trên lúa vụ Mùa hơn lúa vụ Xuân. Các giống lúa đang trồng hiện chưa có giống nào kháng được sâu đục thân 2 chấm. Điều kiện nhiệt độ ấm nóng và ẩm độ cao thích hợp cho sâu phát sinh gây hại.

           Đặc biệt, lúa nếp bị hại hơn lúa tẻ. Trên cùng một giống lúa, giai đoạn sinh trưởng khác nhau sẽ chịu ảnh hưởng mức độ hại khác nhau. Nếu sâu ra rộ ở thời kỳ lúa đẻ nhánh, làm đòng, trỗ bông thì mức độ bị hại có khả năng lớn hơn so với các giai đoạn sinh trưởng khác. Bướm vũ hóa rộ trước khi lúa trỗ từ 5 – 7 ngày tỉ lệ bị hại rất nặng. Bướm vũ hóa sau khi lúa trỗ hoặc trùng với thời gian lúa trỗ, tỉ lệ bị hại sẽ nhẹ hơn. Trong một năm, sâu đục thân hai chấm hại lúa phát sinh 6 – 7 lứa. Trong đó, cần chú ý lứa 2 (tháng 5) và lứa 5 (tháng 9) vì ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất.

            4. Biện pháp phòng trừ

            4.1. Biện pháp canh tác, kỹ thuật

           Cày lật đất, gốc rạ, làm dầm và cho nước vào trước khi gieo cấy. Thu hoạch lúa phải cắt sát gốc, phơi khô đốt. Dọn sạch cỏ, phát quang bờ, cắt bỏ bớt lá mạ trước khi cấy. Điều chỉnh thời vụ để lúa trỗ lệch thời gian trưởng thành ra rộ của sâu. Bón cân đối NPK, không nên bón quá nhiều đạm và bón đạm kéo dài. Bố trí cơ cấu mùa vụ thích hợp. Sau khi gặt lúa, cày lật gốc rạ, phơi ải hoặc ngâm nước để diệt nhộng. Dùng bẫy đèn bắt bướm khi bướm rộ. Tập trung ngắt ổ trứng, gom lại và đem tiêu huỷ.

             4.2. Biện pháp sinh học

           Chú ý bảo vệ hoặc bổ sung thiên địch như các loài ong ký sinh trứng, các loài ong, ruồi và nấm ký sinh ấu trùng và nhộng, các loài thiên địch ăn thịt như kiến lửa đồng, bọ cánh cứng 3 khoang, dế nhảy, con đuôi kìm, nhện lưới…

         Bảo tồn thiên địch trên đồng ruộng rất đơn giản bằng các biện pháp sau đây: Không phun thuốc trừ sâu sớm trên ruộng lúa. Tạo điều kiện cho thiên địch có nới trú ẩn và phát triển. Khi phun thuốc BVTV phải lựa chọn những loại thuốc ít ảnh hưởng thiên địch nhất.

           4.3. Biện pháp hóa học

         Tập trung phun trừ trên các trà lúa giai đoạn đòng già - nứt bẹ khi có mật độ ổ trứng 0,3 ổ/m², những diện tích có mật độ ổ trứng cao (từ 0,5 ổ/m² trở lên), nhất thiết phải phun kép 2 lần, kết hợp ngắt ổ trứng sâu đục thân trước khi phun trừ.

            + Phun lần 1, khi lúa giai đoạn đòng già- nứt bẹ;

            + Phun lần 2 sau lần 1 khoảng 5-7 ngày (khi lúa trỗ hoàn toàn).

             Dùng các loại thuốc đặc trị sâu đục thân 2 chấm, gồm:

             + Incipio 200SC: Liều lượng: 0,3 lít/ ha. Pha 8 ml/ bình 16-20 lít nước phun cho 360 m².

              + Prevathon 5SC: Liều lượng: 0,2-0,4 lít/ha. Pha 15ml thuốc với 16-20 lít nước, phun cho 360 m²

              + Voliam targo 063SC: Liều lượng: 0,3-0,6 lít/ha. Pha 15ml/bình 16-20 lít nước, phun cho 360 m².

              + Minecto® Star 60WG: Liều lượng: 0,2 -0,4 lít/ha. Pha 1 gói 25ml với 25 lít nước, phun cho 500 m².

Một số loại thuốc phun trừ sâu đục thân 2 chấm

            5. Một số lưu ý khi phun thuốc

         - Phun trừ sâu đục thân hai chấm trên những diện tích lúa đòng già, nứt bẹ, trỗ có mật độ ổ trứng từ 0,3 ổ/m² trở lên; đối với những diện tích mật độ ổ trứng từ 0,5 ổ trở lên phải phun trừ 2 lần, lần 1: khi lúa đòng già nứt bẹ - thấp tho trỗ, lần 2 phun trừ sau lần 1 từ 5 đến 7 ngày.

            - Phun thuốc ướt đẫm đều thân, lá lúa. Sau khi phun thuốc 3-5 giờ, gặp mưa thì cần phải phun lại.

           - Phun thuốc tuân thủ nguyên tắc 4 đúng “ Đúng thuốc, đúng lúc, đúng liều lượng, nồng độ, đúng kỹ thuật”. Cần đeo khẩu trang, bao tay, đồ bảo hộ để tránh hóa chất độc hại tiếp xúc trực tiếp đến cơ thể. Không phun ngược chiều gió. Không phun thuốc dưới nhiệt độ cao. Không được uống rượu bia ngay sau khi phun thuốc.

           - Kiểm tra bình bơm trước khi phun: thử bằng nước và kiểm tra áp suất phun, quan sát xem có bị rò rỉ nước hay không. Khi mọi thứ đều bình thường mới dùng để phun hóa chất. Sau khi sử dụng nên vệ sinh bình bơm sạch sẽ để tránh hóa chất ăn mòn bình và làm nghẹt béc phun và bộ bơm điện (bình điện). Đồng thời để tránh tình trạng những hóa chất còn sót lại trong bình hòa vào hóa chất mới gây ảnh hưởng không tốt đến hiệu quả của thuốc và gây hại cho cây trồng.

             - Huy động sự vào cuộc của các ban ngành, đoàn thể, nâng cao vai trò, trách nhiệm trong công tác tuyên truyền, vận động hướng dẫn bà con nông dân tuân thủ thực hiện đúng kỹ thuật. Cán bộ kỹ thuật cần tăng cường tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật phòng trừ sâu cuốn lá kịp thời, hiệu quả.

Ths. Bùi Thị Họa – Phòng Kỹ thuật nông nghiệp